Các rối loạn về viêm da thường hay xảy ra tùy theo mức độ biểu hiện từ các phản ứng kích ứng như ngứa, mẫn đỏ cho đến nhiều bệnh mãn tính như viêm da, rosacea, viêm da tiết bã và vẩy nến. Bài thảo luận này sẽ trình bày ngắn gọn về quá trình viêm, tổng quan về các loại thuốc sử dụng tại chỗ điều trị các bệnh viêm da và giới thiệu những chiết xuất thực vật mới cũng như công nghệ chống viêm mới.

QUÁ TRÌNH VIÊM

Viêm da có những biểu hiện như mẩn đỏ, ngứa, sưng, nóng, đỏ và đau, có thể diễn ra tình tạng cấp tính hoặc mãn tính; tình trạng cấp tính rất dễ diễn biến thành mãn tính nếu không điều trị dứt điểm. Các tình trạng viêm cấp tính có thể do nguyên nhân như phơi nhiễm với tia UVR, bức xạ ion hóa, chất gây dị ứng hoặc hóa chất lạ có trong xà phòng hoặc thuốc nhuộm tóc. Nếu các tác nhân đó được loại bỏ thì chỉ sau khoảng 2 tuần tình trạng viêm cấp tính sẽ chấm dứt. Trong khi đó, các tình trạng viêm mãn tính có thể kéo dài suốt đời và gây ra nhiều tổn thương cho da.

Một số tế bào và hoạt chất sinh học có sẵn trong da tham gia vào quá trình da đáp ứng lại với các tác nhân gây viêm (như UVR, hóa chất và kháng nguyên) và sinh ra những đáp ứng viêm như hình 1. Chỉ sau vài phút tiếp xúc với cá tác nhân gây viêm, da sẽ nhanh chóng phóng thích các chất trung hòa từ tế bào sừng, nguyên bào sợi và nơron hướng tâm. Các tế bào sừng sản sinh một lượng các cytokin và chemokin như PGE2, TNF-α, IL-1, IL-6 và IL-8. Nguyễn bào sợi trong da cũng đáp ứng bằng cách tăng cường sản xuất và bài tiết các chất như IL-1, IL-6, IL-8 cũng như PGE-2. PGE-2 làm giãn mạch và tăng tính thấm thành mạch, tạo điều kiện phóng thích các tế bào mast và tăng nhạy cảm của các nơron. Sự tăng giãn mạch và tính thấm thành mạch bởi PGE-2 và các histamin dẫn đến tăng lưu lượng tuần hoàn và tăng thoát dịch từ thành mạch dẫn đến mẫn đỏ và sưng. Tăng cường sản sinh TNF- α và IL-1 dẫn đến sự biểu hiện của các chất kết dính tế bào, như là VCAM và ICAM trên tế bào nội mô của mạch máu. Các protein như selectin P và E cung cấp các yêu tố neo giữ cho các bạch cầu đơn nhân và các bạch cầu trung tính. Sự thu hút của các leutocytes vào các yếu tố kết dính làm cho các các bạch cầu di chuyển chậm hơn và cuối cùng dẫn đến bám dính vào thành nội mô. Dưới sự hiện diện của các chemokine đặc biệt là IL-8 được sản xuất và phóng thích bởi cả các tế bào keratin và nguyên bào sợi, các leutokin liên kết bị thu hút và di chuyển từ mạch máu ra da; trong quá trình đó chúng sẽ thu gom các mảnh vụn và sản sinh thêm nhiều các chất trung hòa nữa. Các phản ứng viêm cấp tính chỉ diễn ra trong vòng vài phút sau khi tiếp xúc với tác nhân gây viêm. Sau đó, sự di chuyển của các loại bạch cầu sẽ mất khoảng 48 giờ. Nếu như các tác nhân gây viêm được cách ly thì sau đóviệc sản sinh các chất trung gian hóa học bởi tế bào sừng, nguyên bào sợi và tế bào mast sẽ giảm dần và quá trình viêm kết thúc.

Trong khi, quá trình viêm cấp tính có thể được giải quyết trong từ 1 đến 2 tuần thì kết quả từ quá trình viêm mãn tính tùy thuộc vào chu trình của da và rất lâu. Đáp ứng cho quá trình viêm mãn tính có sự tham gia của tế bào APC trong da, được gọi là tế bào Langerhan trong lớp biểu bì, tế bào DC trong lớp trung bì, chúng sẽ cùng bị hoạt hóa, vận chuyển các kháng nguyên vào hệ bạch huyết và gặp tế bào Lympho T – nơi mà các kháng nguyên được nhận diện. Các tế bào lympho T được kích hoạt và di chuyển trở lại bề mặt da – nơi mà chúng nhân lên số lượng và phóng thích nhiều các chất trung gian học như MMP-1, collagenase. Các cytokine được sản sinh bởi tế bào lynpho T có thể kích thích nguyên bào sợi và tế bào sừng tiếp tục sản sinh thêm các cytokine và chemokine cũng như là sản sinh các enzyme hủy mô như MMP-1 (collagen), MMP-3 (stomelysin-1) và MMP-9 (genlanase B). Khi các kháng nguyên vẫn còn, quá trình viêm vẫn tiếp diễn và gây ra những hậu quả nghiêm trọng đến cấu trúc da.

Quá trình viêm trong da được kích hoạt bởi quá trình tiếp xúc với bức xạ năng lượng mặt trời và làm quá trình lão hóa xảy ra nhanh chóng. Bức xạ mặt trời tác động lên da làm cho da tăng cường sản xuất các cytokine bởi cả các tế bào sừng lẫn các nguyên bào sợi và làm hư tổn dần dần cấu trúc của da. MMPs – chất gây mất các liên kết giữa các tế bào và các mô dẫn đến nhăn và chùng nhão cũng bị kích hoạt do tiếp xúc lâu với ánh nắng mặt trời. Hơn nữa, quá trình tổng hợp nguyên bào sợi và hệ thống collagen cũng yêu cầu sự duy trì và phục hồi hệ thống liên kết da, bị ức chế khi sự kích thích sản sinh elastin quá mức.

HOẠT CHẤT CHỐNG VIÊM

Các hoạt chất chống viêm có thể chia làm 3 nhóm

• Corticosteroid
• Non- Steroid
• Các chất ức chế miễn dịch

HOẠT CHẤT CHỐNG VIÊM TRONG MỸ PHẨM

Với nhu cầu cần sử dụng các hoạt chất không kê đơn chống viêm trong mỹ phẩm nhưng không từ tổng hợp các chất chống viêm tự nhiên rất được quan tâm trong thời gian gần đây. Một số hoạt chất chống viêm từ tự nhiên như mật ong, chiết xuất ca-ri, bông móng tay, chiết xuất trà xanh, nha đam, bilberry, dầu trà, dầu lavender, Boswwellia và liễu đen. Liệu các chất chống viêm tự nhiên này có được nghiên cứu và chứng minh bằng các bằng chứng khoa học hay chưa? Câu trả lời là có.

Một trong những chất chống viêm được nghiên cứu rộng rãi là curcumin. Một số lượng lớn các nghiên cứu đã được công bố trên các tạp chí y khoa từ khoảng 5 đến 10 năm trước đã chứng minh được tính hiệu quả và tiềm năng của curcumin trong tương lai. Một chất khác cũng được chứng minh có tính kháng viêm từ các nghiên cứu khoa học là quercetin – một flavonoid chiết xuất từ một vài loại cây và trái cây như táo. Chất này chẳng những có tính chống viêm mà con chống oxy hóa đó là lý do tại sao Táo là một loại trái cây được mệnh danh là nữ hoàng của sức khỏe. Những nghiên cứu gần đây cho thấy quercetin hay curcumin có thể ức chế NF-κB do đó có khả năng ngăn chặn sự tổng hợp các hợp chất gây viêm. Một số các hợp chất khác cũng được chứng minh có tính chống viêm như resveratrol chiết xuất từ hạt nho, acid boswellic chiết xuất từ cây Boswellia, polyphenol, epigallocatechin gallate chiết xuất từ trà xanh và bisabolol chiết xuất từ hoa cúc. Các hợp chất này đều có khả năng chống viêm bằng cách ức chế sự sản sinh các PGE-2, cytokin, chemoin, phân tử liên kết mô và nhưng thành phần khác tham gia vào quá trình viêm

KẾT LUẬN

Mặc dù có rất nhiều loại chất chống viêm có thể sử dụng tại chỗ hiệu quả, chúng đều có những tác dụng phụ khi sử dụng. Sử dụng steroid ngoài da có thể điều trị được nhiều bệnh về da nhưng cũng làm giảm sản sinh collagen, nguyên bào sợi và làm cho da ngày càng mỏng đi. Sử dụng các chất ức chế miễn dịch có thể tăng nguy cơ nhiễm trùng và thậm chí là ung thư da. Rõ ràng chúng ta đang rất cần những chất có tính chống viêm tốt hơn và ít tác dụng phụ hơn mà không gây ức chế miễn dịch. Các chiết xuất từ thực vật và các hợp chất mới được tổng hợp sẽ là gợi ý hay cho các nhà bào chế.