Việc sử dụng các sản phẩm chăm sóc da phù hợp là yếu tố rất quan trọng để có được một làn da khỏe mạnh đặc biệt là các sản phẩm làm sạch da. Làm sạch là bước chăm sóc da cơ bản và vô cùng quan trọng trong cơ chế khởi phát các bệnh lý về da.

 

Chất tẩy rửa được sử dụng từ rất sớm bởi người babylon 2200 trước công nguyên. Sau đó, người Ai Cập đã biết tạo ra xà phòng từ mỡ động vật và dầu thực vật với kiềm từ phản ứng xà phòng hóa, bắt đầu hình thành khái niệm về các chất tẩy rữa tạo bọt. Chất tẩy rữa không bọt lần đầu tiên được tạo ra vào thế kỷ thứ 2 dưới dạng kem lạnh và sữa. Bác sĩ người Hy Lạp là “cha đẻ” của sản phẩm kem lạnh khi ông kết hợp dầu olive, sáp ong, nước và các cánh hoa hồng. Ngày nay, có khá nhiều loại sản phẩm tẩy rữa được phân loại nhưng bài viết này tập trung thảo luận về sản phẩm tạo bọt và không tạo bọt, những đặc tính khác biệt, cách lựa chọn sản phẩm phù hợp cho từng loại da.

Chất tẩy rữa tạo bọt và tạo bọt nhẹ

Nhiều người lầm tưởng rằng chỉ những sản phẩm tẩy rữa tạo bọt mới đem lại hiệu quả làm sạch. Những sản phẩm không tạo bọt thật ra vẫn có tác dụng làm sạch tương tự nhưng với cơ chế khác hơn. Có 2 dạng chất tẩy rữa không tạo bọt và ít tạo bọt là dạng tẩy rữa cần nước và dạng tẩy rữa không nước. Thành phần chính của cả 2 dạng là nước, chất diện hoạt, chất làm ẩm, chất ổn định, chất bảo quản và chất tạo mùi,..trong đó nước, chất diện hoạt và chất dưỡng ẩm là 3 thành phần chính.

Chất diện hoạt

Thành phần quan trọng trong các sản phẩm tẩy rữa là chất diện hoạt, có tác dụng giảm sức căng bề mặt giữa 2 pha nước và dầu, tăng cường khả năng tạo bọt và duy trì độ bền hệ keo. Chất diện hoạt có 2 chức năng chính là:

• Ổn định công thức sản phẩm nhờ tác dụng phân tán đồng đều pha dầu vào pha nước hoặc ngược lại. Nếu không có chất nhũ hóa, một hệ phân tán đồng nhất không được tạo thành.
• Chất nhũ hóa rất cần thiết cho cơ chế làm sạch của sản phẩm.

Chất diện hoạt có thể phân thành 5 nhóm: anion, cation, amphoteric, non-ion, chất diện hoạt dạng polymer.

Chất diện hoạt dạng anion đặc trưng bởi khả năng làm sạch và tạo bọt tốt. Vì vậty, chất diện hoạt dạng anion thường được kết hợp với các chất diện hoạt yếu hơn và chất ổn định bề mặt.

Chất diện hoạt không ion hóa thường được sử dụng trong các chất tẩy rữa nhẹ.

Chất diện hoạt cation truyền thống thường gây kích ứng những những dạng bào chế mới khắc phục được đặc điểm này và có tác dụng tẩy rữa tương tự dạng không ion hóa.

Chất diện hoạt dạng amphoteric có hoạt tính tẩy rữa phụ thuộc vào pH.

Trong suốt 40 năm qua, các nhà khoa học không ngừng nghiên cứu để tìm ra loại chất diện hoạt có tác dụng êm dịu với làn da. Đây là lý do của sự ra đời hàng loạt các chất diện hoạt không ion hóa, không gây kích ứng da. Nhóm chất này có thể được kết hợp với nhóm chất diện hoạt polymer hóa và amphoteric. Chất diện hoạt ít tạo bọt và không kích ứng phổ biến như: sulfoacetates, acyl sarcosinates, amphoproprionates, alkanolamides, alkylglucosides, cocamidopropyl betaine.

Phân loại các sản phẩm tẩy rữa

Các sản phẩm ít tạo bọt

Nhược điểm chính của các sản phẩm ít tạo bọt là khả năng làm sạch kém. Mạch carbon của chất diện hoạt càng dài thì khả năng kích ứng càng thấp. Nhiều sản phẩm được bổ sung thành phần tăng tạo bọt chỉ để tạo cảm giác làm sạch cho người tiêu dùng mà thực chất không có tác dụng tẩy rữa. Những thành phụ này không cần thiết và không đáp ứng nhu cầu thực sự của người tiêu dùng. Vì vậy, nhà sản xuất cần cân nhắc giữa 2 tính chất êm dịu và tạo bọt của sản phẩm.

Sản phẩm tẩy rữa nhẹ dịu

Nguy cơ kích ứng sẽ được giảm nhẹ khi nhà sản xuất sử dụng loại chất diện hoạt thích hợp. Ví dụ: natri lauryl sulfat có khả năng kích ứng cao đặc biệt là khi kết hợp với sodium laureth sulfate. Việc cân bằng nồng độ chất diện hoạt trong công thức để đảm bảo tác dụng tẩy rữa nhưng không gây kích ứng da là vô cùng quan trọng

Các thành phần phụ có thể được thêm vào sản phẩm để làm dịu tác dụng kích ứng như chất giữ ẩm, glycerin, butylene glycol, propylene glycol. Hyaluronic acid có khả năng hút nước gấp 1000 lần trọng lượng phân tử rất đắt tiền và ít khi được sử dụng. Ceramid và các chiết xuất chống oxy hóa từ thực vật thường hiện diện trong các sản phẩm tẩy rữa hơn hết. Với sự phát triển của công nghệ, các sản phẩm với hệ thống phóng thích đa vi nang dạng sữa có khả năng phóng thích các thành phần hoạt chất ceramides, glycerin, và hyaluronic acid một cách ổn định.

Tính ổn định của sản phẩm phụ thuộc vào nhiều yếu tố đặc biệt là pH sản phẩm. Hai thành phần thường gây dị ứng cho người tiêu dùng là chất tạo mùi và chất bảo quản. Vì vậy, đối với những chất tẩy rữa nhẹ thường không chứa chất tạo mùi mà chỉ chứa chất bảo quản để đảm bảo độ an toàn vi sinh của sản phẩm.

Sản phẩm tẩy rữa không cần nước

Các sản phẩm tẩy rữa không có sự hiện diện của chất diện hoạt thường chứa các thành phần hòa tan chất nhờn và dầu trên da. Chất tẩy rữa dạng này thường được bào chế dưới dạng thân nước với sự có mặt của nhóm alcol như isopropyl alcohol. Nhóm sản phẩm này sử dụng thuận lợi do không cần hòa với nước và tương đối hiệu quả đối với da dầu. Tuy nhiên, sử dụng lâu dài nhóm sản phẩm này rất có hại cho da.

Một dạng sản phẩm khác có chứa 2 pha dầu nước tách biệt nhau. Trước khi sử dụng, sản phẩm được lắc đều. Loại này không chứa nhiều thành phần chất diện hoạt nhưng lại không được nhiều người ưa chuộng.

Nhóm tẩy rữa không chứa chất béo

Chất béo, dầu, sáp, sterol monoglycerides, diglycerides, và phospholipids được gọi chung là lipid. Các sản phẩm lipid-free hoàn toàn không chứa các thành phần trên. Sản phẩm cân bằng giữa chức năng làm sạch và dưỡng ẩm. Loại sản phẩm này không để lại các thành phần chất béo trên bề mặt da. Dầu nhờn trên da sẽ được thay thế bởi các thành phần dưỡng ẩm như glycerin. Nhóm sản phẩm này thích hợp với da thường và da dầu nhưng không phù hợp với da khô.

Cơ chế tác động

Đối với chất tẩy rữa không tạo bọt, đặc biệt là dạng kem lạnh, cơ chế tẩy rữa phụ thuộc vào cơ chế “trói” lấy chất nhờn, bụi bẩn, vi khuẩn, tế bào chết trên da. Dạng kem lạnh thường ở dạng bào chế nhũ tương nước trong dầu. Pha ngoại chứa các thành phần thân dầu dễ dàng bám lấy chất nhờn trên da và rữa trôi đi.

Các sản phẩm tẩy rữa dạng sữa, lotion có cơ chế tẩy rữa tương tự kem lạnh dù chúng ở dạng bào chế dầu trong nước. Lotion thường chứa chất diện hoạt để duy trì thể chất nhũ tương nhưng không tạo bọt. Nhóm sản phẩm này phù hợp với da thường nhưng không thực sự có hiệu quả đối với da dầu.

Tác hại của chất tẩy rữa đối với lớp màng bảo vệ da

Phản ứng của da đối với chất diện hoạt tùy thuộc vào loại, nồng độ, thời gian tiếp xúc. Nhiều loại chất diện hoạt tác động đến lớp sừng, lớp ngoài cùng của biểu bì gây nên tình trạng khô da, đỏ, ngứa, kích ứng và làm mất đi lớp màng lipid bảo vệ tự nhiên của da. Chất diện hoạt tương tác với nhiều thành phần của lớp sừng bao gồm cả protein và lipid. Chất diện hoạt tương tác với các thành phần protein trên lớp sừng, làm trương nở tế bào keratin, tạo điều kiện cho các khác trong sản phẩm thấm sâu vào da, đây là nguyên nhân dẫn đến tình trạng kích ứng da. Chất diện hoạt làm tăng tính thấm của hóa chất qua lớp màng lipid kép của da. Đôi khi, chất diện hoạt không phải là nguyên nhân trực tiếp gây ra kích ứng mà là do các thành phần bổ sung như chất bảo quản, chất tạo mùi thấm sâu qua da.